Het einde van de overheid, de start van GovTech

Het is tijd voor een nieuwe overheid, met nieuwe processen, nieuwe mensen en een nieuwe aansturing. Een prachtige kans.

Democratie

Het is alweer dertig jaar geleden dat Nederland op (een voorloper van) het internet werd aangesloten. Piet Beertema (onthoud die naam) was de systeembeheerder die bij het Centrum voor Wiskunde en Informatica, de verbinding tot stand bracht. Lees ook vooral het (gratis) boek 25 jaar Internet in Nederland over de helden uit die tijd. Dertig jaar geleden, dat is twee generaties in sociologische termen. Twee generaties die vanaf hun geboorte met de mogelijkheden van het internet zijn opgegroeid. Twee generaties die inmiddels zelf niet meer weten wat WordPerfect of Printmaster was. Die nooit Snake gespeeld hebben.

Dertig jaar heeft het gekost om van ‘internet als leuk dingetje voor wetenschappers’ tot ‘ik besteed drie uur per dag op Facebook’ te komen. Dertig jaar was nodig om de digitale revolutie tot volle wasdom te laten komen. Twintig jaar geleden bestond de impact van het internet nog voornamelijk uit het feit dat we stopten met het schrijven van papieren brieven en e-mails gingen sturen. Tien jaar geleden gingen we massaal smartphones gebruiken en wilden we altijd online zijn. Nu is de digitale samenleving “het nieuwe normaal”: de digitale revolutie is in volle gang.

Maak plaats voor designprincipes

Dat betekent dat we de samenleving zoals we die op dit moment georganiseerd hebben in volle hevigheid onder druk staat. De overheid en maatschappelijke voorzieningen zoals zorg en onderwijs zoals deze nu bestaan zijn gebaseerd op allerhande principes uit het industriële tijdperk. De financiering is zo geregeld. De organisatie is zo geregeld. De overheid is een fabriek en zo wordt er ook over gesproken: grote ministeries, grote ziekenhuizen en een continue groei van kennisinstellingen. Fabrieken in plaats van toepassingen (apps).

De huidige overheid is binnenkort overleden, en het is hoogst noodzakelijk dat er een nieuwe overheid komt. Een overheid die de gebruiker centraal stelt, een platform voor haar gebruikers is en die zorgt voor ontwerpprincipes die het gemeenschappelijke belang een plek geven. En zorgt dat we zorgen voor de mensen die niet mee kunnen. De huidige overheid geeft verkeerde incentives, is te traag en is te generiek.

De nieuwe digitale overheid

Het is tijd voor een nieuwe overheid, met nieuwe processen, nieuwe mensen en een nieuwe aansturing. Een prachtige kans. Voor de fysieke infrastructuur is dat misschien nog best lastig, want er is weinig behoefte aan twee partijen die concurrerende snelwegen aanleggen, maar in het sociaal domein is het niet meer dan logisch: bouw naast de huidige overheid een nieuwe overheid. Een GovTech. Waar Nederlanders zelf in controlzijn over hun data en directe democratie een veel grotere plek krijgt. Vanzelfsprekend zullen bestuurders veel vaker dan eens in de vier jaar afrekenbaar zijn.

Ik denk dat dit de enige manier is. Waarom? Om een voorbeeld te geven: een huisarts vragen om mee te denken over eHealth is als het vragen aan een fabrikant van polaroid films over digitale camera’s. Waarom kunnen Nederlanders niet zelf kiezen wie hun voorzieningen beheert: de oude overheid of de digitale overheid?

Het wordt hoog tijd voor een herontwerp: nieuwe processen, ondersteund door nieuwe technologie en met mensen die dat begrijpen. Dertig jaar incrementeel fröbelen was een prachtige afsluiting van het museumstuk ‘industriële overheid’. We hebben nu recht op vooruitgang.

Ger Baron is Chief Technology Officer bij de Gemeente Amsterdam.